EEN JAAR LANG VRIENDELIJKHEID

Juli 2022 – In 2020, midden in de coronapandemie, na de eerste lockdown, werd steeds meer duidelijk wat de impact was van corona op de kinderen, maar ook op volwassenen. 

Op de BSO locaties van Kinderopvang ’t Kasteel in Leiden werd de onrust van de kinderen gevoeld: geen school, noodopvang, halve dagen school of om-de-dag-school, op andere dagen opvang. Clubjes die niet meer doorgingen, verjaardagen die in een hele kleine kring werden gevierd, ineens andere vakantieplannen, ouders die veel thuis (aan het werk) zijn. Tijdens de lockdowns probeerde ’t Kasteel de kinderen die niet in de noodopvang terecht konden toch betrokken te houden en hun gezinnen te ondersteunen, door buitenspelmomenten te organiseren en activiteiten en tips voor thuis toe te sturen. Toch werd het na de eerste lockdown periode duidelijk dat er voor het individuele kind en voor de kinderen als groep behoefte was aan regelmaat, aan structuur, maar ook heel duidelijk de behoefte om weer samen te spelen, samen te zijn, deel uit te maken van de groep. Het was merkbaar aan de kinderen, dat zij druk ervoeren, dat in het onderling contact tussen kinderen en tussen kinderen en volwassenen het vriendelijker kon en zeker mag. 

Dit was het moment voor ’t Kasteel om te kiezen voor een pedagogische aanpak die snel resultaat zou boeken, met focus op bewustwording van vriendelijk gedrag, de sociaal-emotionele ontwikkeling stimuleren van kinderen en de voorbeeldfunctie van pedagogisch medewerkers hierbij. Wij (als volwassenen, als pedagogisch medewerkers) kunnen kinderen hier echt iets in leren. Het geven van het goede voorbeeld is impactvol en makkelijk. ’t Kasteel lanceerde het thema: Vriendelijkheid – vriendelijk contact maken met elkaar. 

Vriendelijk gedrag heeft, volgens O’Grady (2013) als effect op kinderen dat zij: gelukkiger zijn, minder stress ervaren, minder pesten, meer eigenwaarde ervaren, meer concentratie hebben en betere resultaten behalen. Vriendelijkheid bij kinderen is zo nodig want in de loop van de basisschooltijd ervaren kinderen hun school als minder vriendelijk en neemt hun vriendelijke gedrag af. 

De ontwikkeling van vriendelijkheid en compassie tonen met anderen is een doorgaand ontwikkelingsproces voor jonge kinderen. Deze ontwikkeling is onderdeel van hun groeiende sociaal-emotionele ontwikkeling. Bij vriendelijkheid wordt onderscheid gemaakt tussen automatische vriendelijkheid, opzettelijke vriendelijkheid en stille vriendelijkheid (Binfet & Enns, 2018).  

Het sociale contact met leeftijdsgenoten speelt een belangrijke rol bij de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen in de basisschoolleeftijd. Mede hierdoor ontwikkelen kinderen een eigen identiteit, zelfvertrouwen, inlevingsvermogen, een geweten, en maken ze zich waarden en normen eigen. Kinderen brengen relatief veel vrije tijd door op de BSO. De BSO kenmerkt zich voor kinderen dat zij daar zelf kunnen bepalen hoe zij hun vrije tijd indelen. Dat maakt de BSO bij uitstek een plek waar kinderen veel kansen krijgen om vriendschappen aan te gaan en samen te spelen met leeftijdsgenoten. Het is belangrijk dat de pedagogisch medewerkers bewust gelegenheden creëren om de verschillende aspecten van de sociaal-emotionele ontwikkeling te stimuleren. 

Vriendelijkheid bij kinderen kan worden gestimuleerd, door: 

  1. Het goede voorbeeld te geven als volwassene; 
  1. Wees als volwassene vriendelijk, maar geef ook duidelijk jouw grenzen aan; 
  1. Stimuleer het kind ook aan anderen te denken; 
  1. Leer het kind van zichzelf te houden. Om niet alleen om vriendelijk te zijn voor anderen, maar ook voor zichzelf; 
  1. Erken de gevoelens van het kind, zodat het kind empathisch in het leven leert te staan; 
  1. Doe af en toe iets voor een ander. Samen met het kind iets voor een ander doen is waardevol voor de band met het kind en voor de opvoeding van het kind (Bleeker, 2022). 

Een vorm van vriendelijkheid is automatische vriendelijkheid. Dat is zien wat de ander wil en hier als het ware automatisch op reageren. Bijvoorbeeld een arm om iemand heenslaan die verdrietig is of nog een stukje fruit laten liggen voor het kind naast je. Jonge kinderen zijn nog minder ‘social mindful’ dan volwassenen. Kinderen leren tijdens hun ontwikkeling om zich in de ander te verplaatsen, en dat is nodig om automatisch vriendelijk te zijn. Samenwerken is een mooie manier voor kinderen om zich te leren verplaatsen in de ander (Lemmers-Jansen e.a., 2018).  

Maand van BEWUSTWORDING 

Om een goede basis te leggen voor vriendelijk contact maken met elkaar en meteen met automatische vriendelijkheid aan de slag te gaan, is op ’t Kasteel de maand van Bewustwording geïntroduceerd. Alle locaties kregen voor iedere week van de maand een opdracht om aan te werken: 

  • Week 1: Hallo zeggen bij binnenkomst (hoi, …) en de ander hier bewust in te zien; 
    De ander daar echt bewust in zien. Het gebruik van elkaars naam was hierin essentieel. Niet alleen “Hoi”, maar “Hoi Ana, leuk dat je er bent”. Of “Hoi Leo, wat kom je vrolijk binnen. Heb je er zin in vandaag?” 
  • Week 2: Na het spelen samen opruimen, ook wanneer het kind er niet zelf mee heeft gespeeld; 
  • Week 3: Vriendelijk vragen en bedanken; 
  • Week 4: Gedag zeggen wanneer het kind naar huis gaat. 
    Wanner het kind naar huis gaat bewust gedag zeggen: “Dag Ana, ik vond het leuk dat je er was vandaag. Tot morgen of volgende week.” 

Na deze eerste maand waren de reacties enthousiast. De sfeer op alle locaties was duidelijk verbeterd. 

Met de automatische vriendelijkheid als basis en uitgangspunt wilden we kijken of het mogelijk was om de opzettelijke vriendelijkheid bij de kinderen te stimuleren. Dat is bewust een vriendelijke daad voor een ander doen. Bijvoorbeeld een compliment aan een vriendje geven, een tekening voor je oma maken of kerstkaartjes schrijven voor ouderen in de buurt. Het begeleiden van kinderen in het plannen en uitvoeren van opzettelijke vriendelijkheid heeft positieve effecten voor alle betrokkenen: van de ontvangers, de kinderen, tot de pedagogisch medewerkers en de buurt. Hoe meer moeite kinderen in hun vriendelijke daden stoppen, hoe beter het effect op hun eigen welzijn (Binfet, 2015). 

Maand van VRIENDELIJKHEID ONDERLING 

Na deze eerste positieve maand van Bewustwording was het volgende doel om opzettelijke vriendelijkheid te stimuleren, in de maand van vriendelijkheid onderling, middels interactieve werkvormen: 

  • Week 1: Vriendelijk grenzen aangeven; 
  • Week 2: Vriendelijke daden; 
  • Week 3: Rekening houden met elkaar (kan ik je helpen?); 
  • Week 4: Elkaar dingen vragen (mag ik meespelen?). 

Ook na de tweede maand waren de reacties positief en vonden de pedagogisch medewerkers het goed om met dit thema bezig te blijven. 

Hierop is besloten om het thema ook tijdens en na de zomervakantie van 2021 aandacht te blijven geven. Om tijdens en na de vakantie activiteiten aan te bieden die aansluiten bij het thema vriendelijkheid en waarbij vooral de automatische en opzettelijke vriendelijkheid wordt gestimuleerd, denk hierbij aan sociale spellen spelen, zoals kwaliteiten spellen, zelfgemaakte dingen uitdelen, de rollen van de kinderen en de leiding eens om te wisselen, een complimenten-pot maken, groepsgesprekken te voeren, vriendelijkheidsslinger maken, een sponsorloop houden. 

Nu er op de BSO een stevig fundament is gelegd voor vriendelijkheid, kan er gewerkt gaan worden aan de ontwikkeling van het gevoelsleven. Tijd om de stille vriendelijkheid bij de kinderen te gaan stimuleren. Stille vriendelijkheid is de verfijnde vorm van vriendelijkheid, die alleen de initiatiefnemer kent. Hierbij weet de ander niet per se wie er iets liefs voor hem heeft gedaan. Bij stille vriendelijkheid is er een lage behoefte aan erkenning, de gever hoeft er niets voor terug. Bijvoorbeeld iemand in gedachten iets liefs toewensen, een anoniem kaartje sturen of een omgevallen fiets rechtop zetten. De sociaal-emotionele ontwikkeling van het kind moet dermate ontwikkeld zijn, dat het herkent wat de ander nodig heeft en dat het zelf weinig behoefte heeft aan erkenning wanneer het vriendelijk gedrag toont (Binfet & Enns, 2018).  

Het thema voor de volgende periode werd hierdoor bepaald. 

Maand van VRIENDELIJKHEID EN EMOTIES 

Deze laatste periode heeft de focus gelegen op iets doen voor de ander, zonder er iets terug voor te verwachten, zoals het geven van een compliment of het maken van iets voor de ander. Dit kan een kaart of een kaars zijn. Deze periode viel ook samen met de maanden november en december, traditiegetrouw ook maanden waarin het geven aan een ander centraal staat. 

In deze periode hebben we alle geïnteresseerde ouders tijdens een ouderavond meegenomen in ons jaar aan vriendelijkheid. Ook hebben we alle kinderen en hun ouders uitgenodigd en uitgedaagd om gezamenlijk, middels een ‘pay-it-forward’ project, de vriendelijkheid verder door te geven.  

Gedurende het afgelopen jaar waarin ’t Kasteel actief met het thema vriendelijkheid heeft gewerkt, met vriendelijk doen en vriendelijk zijn, is er veel bewustwording ontstaan wat de impact is van vriendelijkheid op ons samenzijn in onze eigen kleine BSO-wereld. Door bewust bezig te zijn met relatief kleine gemakkelijke (vriendelijke) acties, verbetert de sfeer tussen kinderen onderling en tussen kinderen en volwassenen, wat de sfeer op de groep ten goede komt. Als een vriendelijke herinnering aan dit mooie ontwikkelingsthema kregen alle kinderen nog een bandje met daarop de tekst #Heblief. 

Vriendelijkheid is als een spier, die je kunt trainen… Trainen jullie mee?  

Kinderopvang ’t Kasteel  

Door: Cindy van Hooven, Ruth Kiers, Gerda Oomkes. Voor informatie mail naar info@tkasteel.nl